Abaay jechuun guddaa jechuudha; laga hunda caalaa guddaa ta’e. Lagni Abbayyaa laga Abbayyaa isa guddaa yoo ta’u, ka’umsi isaa Itoophiyaa irraati. jechuunLagni guddichi kun lageen biyyattii keessaa dhibbeentaa 70 qaba. Lagni Abbayyaa waliigala dheerina kiiloo meetira 1,450 qaba. Dheerinni waliigalaa kana keessaa gara kiiloo meetira 800 gara biyya keessaatti yaa’a. Lagni Abbayyaa fiixee kibbaa haroo Taanaa irraa gara kaaba dhiha biyyattiitti yaa’ee gara Sudaan seenu, gammoojjii keessaa gara kiiloo meetira 400 kan yaa’u yoo ta’u, laga kana ce’uun rakkisaa waan ta’eef, riqicha malee biyyattii hafe waliin wal qunnamsiisuun rakkisaa ta’a. Sululawwan gara Haroo Taanaatti yaa’an jiraatanis, maddi xiqqaan Gesh Abay jedhamuun beekamu madda laga Abbayyaa akka ta’e amanama. Lagni Abaay “Black Nile” ykn “Blue Nile” jedhamuun kan beekamu yoo ta’u, naannoo Itoophiyaa keessa darbee gara Sudaan seenee, achitti laga isaa kan White Nile jedhamutti makamee magaalaa Kaartuum keessatti walitti makamee, achiis maqaa Abbayyaa jedhuun gara galaana Meditiraaniyaaniitti duwwaa ta’a.Jalqaba ijaarsa riqicha Itoophiyaa duubatti deebi’ee yoo ilaalle, riqichi dhagaa jalqabaa Dh.K.D jaarraa 16ffaa keessa laga Abaay ce’ee, bishaan kuufamaa Abaay bira darbee qofa ijaarame. Kunis riqicha hanqaaquu jalqabaa laga Abaay irratti bara 1612 Dh.K.D bara Emperor Suseniyoos ijaarame jedhama. Yeroo teknooloojiin akka har’aa hin guddannetti seenaa ijaarsa riqicha Itiyoophiyaa keessatti bakka olaanaa kan kennameef riqicha ammallee riqicha hanqaaquu jedhamu, hanqaaquu akka simintootti fayyadamuun ijaarameedha. Riqichi Hanqaaquu waggoota 400 dura ijaarame kun riqicha 8-arch ykn arch bridge afaan Ingiliffaatiin. Itiyoophiyaan riqicha kumaatamaan laggeen irratti ijaartee jirti.Kanneen keessaa riqichi laga Abbayyaa guddicha irra jiru caqafama. Lagni Abbayyaa gara km 800 kan yaa’u biyya dhaloota isaa Itoophiyaa keessatti yoo ta’u, jaarraa 17ffaa irraa kaasee hanga yeroo dhiyootti riqichi gara 10 ta’u bakka adda addaatti ijaaramee laga Abbayyaa qaxxaamuraa ture.Gammoojjii Abbayyaa: Riqicha Laga AbbayyaaGoha Tsion irraa hanga Dejen bakka riqichi Abbayyaa jirutti kiiloo meetira 40 kan dheeratu yoo ta’u, baasii birrii miiliyoona 320n kan xumurame yoo ta’u, riqichi Abbayyaa Roobii, 5th of Pagumen, 2000 eebbifameera.Riqichi Abaay riqicha durii Xaaliyaanonni ijaaran bakka bu’ee birrii miliyoona 128 (pirojektii waliigalaa keessaa dhibbeentaa 40) kan baase yoo ta’u, guutummaan guutuutti mootummaa Jaappaaniin kan deeggarameedha. Injiinarroonni fi ijaarsitoonnis lammii Jaappaan.Riqichi kun dheerinni isaa meetira 300, bal’inni isaa meetira sagal yoo ta’u, dandeettii fe’umsaa meetiriik toonii 300 qaba.Kutaan gubbaa riqicha kanaa keebilii cimaa irraa kan hojjetame yoo ta’u, yoo sirnaan kunuunfame jaarraa tokkoof ni tura jedhamee eegama. Riqichi haaraan kun konkolaataa lama wal cinaa fe’uu danda’a. Riqichi Abaay durii konkolaataa tokko qofa baachuu danda’a.Duraan finfinnee irraa gara Dejenitti konkolaataan deemuun sa’aatii 10 kan fudhatu yoo ta’u, yeroo riqichi fi daandiin guutummaan guutuutti xumuramu garuu sa’aatii 4tti gadi buusa.